#2 - Pangatarungan (Argument)

Click here to Watch on YouTube

Welcome sa lain na pud nato nga episode sa atong podcast nga gitawag ug Bag-ong Dan-ag. Kini nga podcast gi-dedicate ni nato para sa pag-promote ug critical thinking ug skepticism, especially na gyud sa atong mga kabatan-unan karon. Tungod kay nag dako ko sa Cebu as a Catholic, usa sa atong pinaka major nga topic kay ang religion, particularly ang Christian nga religion. So mag hisgut-hisgut kita bahin sa mga simbahan parehas sa Katoliko Romano, Saksi ni Jehovah, Sabadista ug uban pa. 

Ang critical thinking ug skepticism dili lang para sa religion. Ma-apply ni nato sa lain-laing area sa atong kinabuhi. So mag hisgut pud ta pananglit sa financial, political, economics, health or medicine ug uban pa.

So kung kinsa tong interesado nga mo explore niining mga butanga uban nako, palihug ug subscribe sa atong podcast, add mo sa inyong mga comments, questions, suggestions or mga reactions. Akong paninguhaon nga maka post ko dinhi regularly, at the moment kay weekly, matag adlaw nga Byernes o Sabado.

Sa kani nga episode mag hisgut kita ug kaning gitawag ug "argument" or "pangatarungan." Importante nga makabalo ta mo "spot" o mo-bantay kung ang usa ka tawo nag express ba ug pangatarungan o wala.

Ang pangatarungan kay gi compose ni siya ug pipila ka mga "statements" o pag-saysay kung diin usa niini kay ang conclusion. So kasagaran, naay pipila ka mga pag-saysay nga maoy gitawag nato ug "premises" nga mauy mahimung basihanan sa conclusion. Bale kani nga mga "premises," mao ni bale ang mga rason kung nganong nakab-ut niya ang iyahang "conclusion."

So duna tay pipila ka mga example dinhi:

1. Feeling nako swerte ni akong ticket sa lotto para karong gabii nga draw. So confident kaayo ko nga mo-daug ko.

So sa kani nga example, ang conclusion dinhi kay confident kaayo siya nga mo daug sa lotto. Unya ang iyahang rason, o "premise" kay feeling niya nga swerte ang iyahang ticket.

2. Kung naay dula sa basketball sa TV, daghang tawo mag tapok sa tindahan. Unya kay karon kay daghan mang tawo nag tapok sa tindahan. Sa ato pa, naay dula nga basketball sa TV.

Sa kani nga example, ang conclusion dinhi kay naa daw dula nga basketball sa TV. Unya ang mga premises kay duha kabuok. Ang una kay "kung naay dula sa basketball sa TV, daghang tawo mag tapok sa tindahan." Unya ang ika-duha nga premise kay "karon kay daghang mga tawo ang nag tapok sa tindahan."

Now, usahay, dili sayon ang pag bantay kung ang usa ka tawo nag hatag ba siya ug pangatarungan o wala. Especially na gyud ang ubang mga tawo nga gitawag nato ug "dogmatic." Meaning, naa silay gi-apply nga mga prinsipyo o dogma sa ilang kinabuhi nga para nila, tinuod sa tanang higayon. Kani nga mga tawo, usually, dili ni sila mohatag ug "arguments" o pangatarungan sa ilahang mga opinyon o mga beliefs. Dretso ra sila sa conclusion. So isip critical thinker o skeptic, kinahanglan pa ta mangutana, kinahanglan pa ta mo tugkad kung ngano naka abot sila sa ilahang conclusion.

So naa tay mga example dinhi nga nag express ug belief o opinyon apan walay suporta nga rason, dretso ra sa conclusion.

1. Kay asawa man siya, siya dapat ang mopa-ubos.

Sa kani nga example, nag hisgut nga ang magpa-ubos dapat kay ang asawa. So dili klaro kung kinsa may laing tawo nga gihisgutan nato dinhi. Ang iyaha bang bana o amahan ba kaha o unsa. Wala ta kabalo. So kinahanglang pa ta mangutana.

Ang usa ka butang pa gyud nga wala nato nahibalo-an kay ang iyahang "prinsipyo" o "dogma." Kay ni-ingon man siya nga "Kay asawa man siya, ..." Unsa may pasabot niya niini? Ngano man diay kung asawa? Unsa may pasabot ana?

2. Aw, pag-buot man na sa ginoo.

Kani nga example kay sikat kaayo ni, kasagaran, walay daghang huna-huna, mo-ingon lang dayon nga "...aw, pag-buot man na sa ginoo." Sa kani nga example, kinahanglang pa ta mo tugkad kung nganong naka-sulti man sila niini? Unsa may rason nga naka-ingon man sila nga pag-buot na sa ginoo.

Importante kaayo nga kung mo question ta sa rason o sa pangatarungan sa ubang tawo nga dili nato sila attack-on. Dili sila ang atong gi-criticize. Kung dili, ang ilahang opinyon o idea o belief. Sa ato pa, dili ni siya personal. Pero tungod kay ang uban, ilabi na gyud kung bahin na sa mga beliefs nga sukad pas pagka bata pa nila, dali ra kaayo nila dawaton nga personal ang atong pag question o pag criticize. So usahay, kinahanglan nato sila sultihan nga dili ikaw ang akong gi-criticize, kung dili ang imong opinyon.

So balik tas "argument" o pangatarungan. Aron makita nato ang difference, mag hatag ko ug examples sa mga pag-saysay nga dili "arguments" o pangatarungan.

1. Daghang bituon sa kalangitan karon. Bugnaw ang hangin pero dili ra kaayo kusog.

Sa kani nga example, walay pangatarungan dinhi. Igo ra nag deklarar sa mga obserbasyon nga daghang bituon ug hayahay ang kagabhi-un.

2. Kataas na ba aning saginga gud. Ayaw usa ni ug putla ha.

Sa kani nga example, wala gihapon ni pangatarungan. Nag-sugo hinuon ni ug usa ka aksyon nga dili lang usa putlon ang saging. Dili tungod kay taas na kaayo. Wala ta kabalo kung ngano. Sa kani nga mga pag-saysay, igo ra nag describe nga taas na kaayo ang saging. Pero dili ni mao ang rason kung nganong dili usa putlon ang saging.

So I hope duna moy naka-unan niining atong episode karon. Hinaut mas dali na mo maka bantay kung ang usa ka-tawo naghatag ba ug pangatarungan o wala. Ug kabalo na mo nga usahay, kinahanglan pa ta mangutana kung unsa may ilahang gipasabot o unsa may ilahang mga prinsipyo nga wala nila gi-sulti.

Ang mas importante nga kahibalo nga kinahanglan nato kat-unon isip critical thinker o skeptic kay ang pag-suta kung ang "argument" o pangatarungan, sakto ba pagka-mugna. Kung sa logic pa, "valid" ba ang argument o dili.

Unya mo-sunod pud niini ang atong pag-kat-un ug pag-suta kung tinuod ba o kusgan ba ang argument o dili. Ang topic nga gitawag ug "soundness" sa argument. Kung ma-suta nato nga "valid" ug "sound" ang argument nga gi-presentar, anha pa nato ma-dawat ang conclusion.

Kini ug uban, ang atong hisgutan sa sunod nga mga episodes dinhi sa atong podcast.

Kung intersado mo sa pag explore niini, ayaw kalimot ug Subscribe ug share sa atong podcast. Para ato ning tanan.

Dinhi lang usa, hangtud sa sunod higayon. Daghang salamat.

Question everything.